το κείμενο της παρέμβασής μου στο συνέδριο economist μετά το 3:23:00
Το πρώτο μισό του 2020 οι ελληνικές εξαγωγές στο σύνολό τους σημείωσαν μια σημαντική μείωση. Ποιό συγκεκριμένα το 8μηνο μέχρι τον Αύγουστο - μέχρι τότε δηλαδή που έχουμε στοιχεία από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΣΑ) - οι ελληνικές εξαγωγές είδαν μια μείωση κατά -11,9%. Μειώθηκαν δηλαδή από τα €22,5 δις στα €19,8 δις.
Αν κοιτάξουμε λίγο ποιό προσεκτικά θα δούμε ότι η μεγαλύτερη μείωση προέρχεται από τα πετρελαιοειδή, τα οποία ώς γνωστό αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι των εξαγωγών της χώρας, γύρω στο 1/3.
Η καταβαράθρωση της ζήτησης και των διεθνών τιμών πετρελαίου παρέσυραν φυσικά και τις ελληνικές εξαγωγές πετρελαιοειδών που στο 8μηνο μέχρι τον αύγουστο μειώθηκαν κατά 40% σε σχέση με το αντίστοιχο 8μηνο του 2019.
Ο δεύτερος μετά τα πετρελαιοειδή - πρωταγωνιστής στις ελληνικές εξαγωγές είναι τα προϊόντα αγροδιατροφής, δηλαδή οι κατηγορίες τρόφιμα, ζώντα ζώα, ποτά, καπνός και λάδια που το 2019 αποτελούσαν περίπου το 18% της συνολικής αξίας των ελληνικών εξαγωγών που ήταν 33,4 δις. Το 2019 τα 6 από τα 33,4 δις των εξαγωγών (18%) ήταν προϊόντα αγροδιατροφής – δηλαδή προϊοντα agribusiness που αποτελεί και το θέμα αυτου του πανελ στο οποίο είχατε την καλοσύνη να με καλέσετε και έχω την τιμή να το μοιράζομαι με εξαιρετικούς συνομιλητές.
Τα προϊόντα αγροδιατροφής – agribusiness – ήταν αυτά που ουσιαστικά κράτησαν όρθιες τις Ελληνικές εξαγωγές κατά την διάρκεια της πανδημίας.
Ενώ σχεδόν όλες οι κατηγορίες εξαγωγικών προϊόντων καταβαραθρώθηκαν, οι εξαγωγές προϊόντων αγροδιατροφής το πρώτο μισό του 2020, δηλαδή κατά την διάρκεια της πανδημίας, είδαν μια αύξηση 12,5% σε σχέση με το αντίστοιχο οχτάμηνο Ιανουαρίου-Αυγούστου του 2019. Να σημειώσουμε ότι το 2019 ήταν ηδη μια πολύ καλή χρονιά για τις εξαγωγές, ο σύνδεσμος ελλήνων εξαγωγέων (ΣΕΕ) την είχε χαρακτηρήσει «χρονιά ρεκόρ» με το σύνολο των εξαγωγών να αγγίζουν τα 34 δις σχεδόν (33,8) Σημειώνοντας αύξηση 1,1% έναντι του 2018.
Το 2019, Οι εξαγωγές αγροδιατροφής ήταν περίπου 6 δις, σημειώνοντας μια ελλάχιστη μείωση έναντι του 2018 (-0,6%).
Μέσα στην πανδημία όμως οι εξαγωγές αγροδιατροφής έδειξαν την στιβαρότητά τους, αυξανόμενες ένώ το σύνολο των εξαγωγών - όπως είδαμε - μειώθηκε. Αν τα καλοεξετάσουμε βγάζοντας από την εικόνα των εξαγωγών τα πετρελαιοειδή που είναι μια ιδιαίτερη και ιδιόμορφη κατηγορία από μόνα τους, οι εξαγωγές αγροδιατροφικών προϊόντων ξεπερνούν το 1/4 των εξαγωγών της χώρας (το 2018 ήταν 27,4%).
Πως ερμηνεύεται κατ’ αρχή αυτή η αύξηση των εξαγωγών αγροδιατροφής εν μέσω πανδημίας;
Είναι αποτέλεσμα μια στρατηγικής του κλάδου και των agribusiness εικότερα;
Ή μήπως είναι αποτέλεσμα της συγκυρίας ; Μιας συγκυρίας που καταράκωσε την οικονομία στο σύνολό της;
Θα μαθαίναμε περισότερα αν εξετάζαμε την πορεία της οικονομίας και ειδικότερα των εξαγωγών κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης στην δεκαετία 2008-17. Τα στοιχεία της ΕΣΑ μας δείχνουν ότι κατά την διάρκεια της τραγικής εκείνης δεκαετίας για την Ελλάδα, την Ευρώπη και την παγκόσμια οικονομία, οι εξαγωγές προϊόντων αγροδιατροφής από την Ελλάδα αυξήθακαν κατά 50% στην ίδια περίοδαο μειώθηκαν οι εισαγωγές με αποτέλεσαμ αν μειωθεί το έλλειμα του ισοζυγίου κατά 61%
Διαπιστώσαμε επίσης ότι η συνολική προστιθέμενε αξία της εστίασης μειώθηκε κατά -75% την περίοδο 2008-17 στην αντίστοιχη περίοδο οι άλλοι τρείς «κρίκοι» της εφοδιαστικής αλυσίδας τροφίμων είδαν μια μέιωση κατά -41% (διανομή), -11% (μεταποίηση), ενώ η προστιθέμενη αξία της πρωτογενούς παραγωγής παρέμεινε σχετικά σταθερή
πως ερμηνεύουμε αυτά τα στοιχεία;
οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν προς μια παρόμοια εικόνα με αυτή που είδαμε στην προηγούμενη κρίση: μια άυξηση των εξαγωγών και μείωση των εισαγωγών του κλάδου ταγροδιατροφής.
η «βελτίωση» αυτή του ισοζυγίου όμως, ενδεχομένως να μην προέρχεται από ιδιαίτερα θετικές δυνάμεις το πάγωμα της οικονομικής δραστηριότητας και η μείωση του εισοδήματος που επέφερε η πανδημία είναι οι συνήθης ύποπτοι. η κατάρρευση του τουρισμού προφανώς πίεσε και αυτή προς την «βελτίωση» του ισοζυγίου εμπορίου ΤΠΚ:
αφ’ ενός η μείωση της έλευσης τουριστών θα μειώση την ζήτηση για επι-πλέον τρόφιμα και άρα για εισαγωγές.
αφ’ ετέρου η κατάρευση του τουρισμού και η μείωση των εσόδων και του εισοδήματος στον κλάδο αυτό θα επιφέρει μια αντίστοιχη μείωση της ζήτησης τροφίμων. κυρίως αυτή που αφορά στην κατανάλωση «έξω» - δηλαδή στον κλάδο της εστίασης.
δυό επι πλέον παρατηρήσεις για τον τουρισμό και την αγροδιατροφή:
ένα: η συμμετοχή του τουρισμού στην αύξηση της ζήτησης τροφίμων, δεν ξεπερνά το 6%
είναι όμως εποχιακή και άρα θα δούμε τις επιπτώσεις της άμεσα στο τρίμηνο ιουνίου-αυγούστου.
δύο: τις επιπτώσεις στη ζήτηση τροφίμων από την μείωση του εισοδήματος θα την δούμε να ξεδιπλώνεται καθώς μπαίνουμε στο φθινόπωρο και κυρίως στον χειμώνα.
με άλλα λόγια, καθώς θα βλέπουμε την βεντάλια του εμπορικού ισοζυγίου τροφίμων να απλώνει
καλά θα είναι να ρίχνουμε κλεφτές ματιές για τις δυνάμεις που απλώνουν την βεντάλια
καμιά από αυτές δεν είναι για πανηγυρισμούς, διότι από ότι φαίνεται η βελτίωση του ισοζυγίου είναι αποτέλεσμα της μειωμένης εσωτερικής οικονομικής δραστηριότητας και ειδικοτερα του τουρισμού.
υπάρχει άραγε κάτι θετικό σε όλα αυτά;
κατ’ αρχή εξαγωγές και θετικό ισοζύγιο είναι καλό και επιδίωξη κάθε συνετής χώρας
όμως μια και συζητάμε γεωργία και αγροδιατροφή
ας μην ξεχνάμε ότι είναι ο μοναδικός ίσως κλάδος της οικονομίας που στάθηκε όρθιος μέσα στις κρίσεις - οικονομική και της πανδημίας
και στήριξε όσους συναλλάσονται και εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από την γεωργία και την διατροφή
το κύριο συμπέρασμα είναι:
η αγροδιατροφή αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα βαγόνια της αμαξοστοιχίας των εξαγωγών και σε ένα μεγάλο βαθμό της εθνικής μας οικονομίας
Δεν αποτελεί όμως η αγροδιατροφή αυτό που θα λέγαμε την ατμομηχανή – όχι ακόμη και αυτό είναι το ζητούμενο
Πως θα μπορούσε να γίνει αυτό; να αποτελέσει δηλαδή η αγροδιατροφή – οι agribusiness – την ατμομηχανή των εξαγωγών και της ελληνικής οικονομίας;
αυτό όπως καταλαβαίνετε είναι μια τεράστια συζήτηση και αποτελεί ένα συγκερασμό πολιτικών και αναδιάρθρωσης του χώρου.
εγώ θα ήθελα να εστιάσω σε κάτι που φοβάμαι παραβλέπεται συχνά:
η αναδόμηση του χώρου της αγροδιατροφής των agribusiness
δεν μπορεί να γίνει ερήμην των γεωργών.
χρησιμοποιώ επίτηδες την λέξη «ερήμην» θέλοντας να τονίσω ότι αυτή δεν μπορεί να γίνει χωρίς την συμμετοχή των γεωργών όχι μόνο στο μερίδιο της πίτας που θα παραχθεί
αλλά θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δεν μπορείς να έχεις υψηλής ποιότητας και αξίας προϊόντα αγροδιατροφής χωρίς υψηλής ποιότητας και αξίας πρωτογενή γεωργικά προϊόντα
οι νέες απαιτήσεις των καταναλωτών και των στρατηγικών της ΕΕ:
πράσινη συμφωνία, απ το χωράφι στο πιάτο, βιοποικηλότητα κλπ
απαιτούν έναν συντονισμό όχι μόνο κατά μήκος της αλυσίδας
αλλά και εγκάρσια σε όλο το σύστημα της αγροδιατροφής
που περιλαμβάνει τους παραγωγούς, τους μεταποιητές, τους εμπόρους, την εστίαση και τουρισμό, την έρευνα, την εκπαίδευση
χρειάζεται δηλαδή μια μετάλλαξη - μια «μεταλλακτική αγροδιατροφή»
μια μεταλλακτική γεωργία
στην διαμόρφωσή της είναι απαραίτητο να συμμετέχουν οι ίδιοι οι παραγωγοί
δεν μπορεί αυτό να συμβεί εν κενώ, ούτε μόνο σε ερμητικά κλειστά γραφεία διαμόρφωσης πολιτικής
ή σε αίθουσες συνεδριάσεων μεγάλων agribusiness και τραπεζών
χρειάζεται η συμμετοχή των παραγωγών
προκειμένου να συμβεί αυτό απαιτείται συστηματική εκπαίδευσή τους
απαιτούνται συνέργειες και συλλογικότητες
και δεν αναφέρομαι μόνο στην κλασσική έννοια των συνεταιρισμών
τους οποίους σε αυτή τη χώρα συνηθίσαμε να θέλουμε να αλλάζουμε μόνο με νόμους
αλλάζοντας τους νόμους σχεδόν κάθε μήνα τα τελευταία 100 χρόνια
χρειάζεται δηλαδή ένα σύστημνα εκπαίδευσης και συστήματος συμβουλών και διασύνδεσης με την έρευνα και τις επιχειρήσεις
τέλος, ο ρόλος του κράτους στην αναδιανομή και διανομή των κονδυλίων
θα πρέπει να γίνει στρατηγικός
δεν πρέπει να περιορίζεται στο να επαίρεται και να αυτοσυγχαίρεται για έγκαιρη διανομή των άμεσων εισφορών απο τον ΟΠΕΚΕΠΕ
στην αγροδιατροφή χρειάζονται έργα υποδομής και πνοής που ξεπερνούν την θητεία μιας κυβέρνησης – και άρα θα πρέπει να αποτελέσουν αποτέλεσμα έρευνας και διαρκούς διαλογου όλων των συμμετεχόντων στο σύστημα αγροδιατροφής – κυρίως των γεωργών
καλά επαιδευμένων και ενημερωμένων γεωργών
σε αυτές τις υποδομές πέρα από αυτές που άκουσα με ενδιαφέρον να ανακοινώνει η ηγεσία του υπουργείου που κανείς δεν θα μπορούσε να τις χαρακτηρίσει ασήμαντες ή άκαιρες – το αντίθετο
το υπουργείο όμως, έχοντας στα χέρια του το εξαιρετικά σημαντικό εργαλείο των κονδυλίων
πρώτον, των άμεσων ενισχύσεων (πρώτος πυλώνας) τις οποίες έχει την δικαιοδοσία να αναδιαρθρώσει σε μεγάλο βαθμό
δεύυτερον, των κονδυλίων αγροτικής ανάπτυξης – του 2ου πυλώνα της ΚΑΠ δηλαδή
και τρίτον, του ΕΣΠΑ και άλλων προγραμμάτων και κονδυλίων που ήδη έχουν ανακοινωθεί και αναμένεται οσονούπω να κατακλύσουν την ελληνική οικονομία
η στρατηγική για τις διαρθρωτικές επενδύσεις στην γεωργία δεν θα πρέπει να εστιάζεται μόνο στον χώρο της πρωτογενούς παραγωγής αλλά και σε άλλα σημεία της αλυσίδας
στην έρευνα, στις εφαρμογές, στην εκπαίδευση
διότι δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι η πολυμορφία και πολυ-ποικιλότητα είναι ένα βασικό –ίσως το ισχυρότερο συγκριτικό πλεονέκτημα της ελληνικής αγροδιατροφής
αυτό έχει διαμορφωθεί έτσι ιστορικά, από το ανάγλυφο του χώρου, από το μικροκλίμα και άλλους παράγοντες
προκειμένου να δώσουμε διέξοδο και προστιθέμενη αξία στην μεγάλη γκάμα των ελληνικών προϊόντων αγροδιατροφής
και όχι μόνο στην επιβίωση αλλά στην κερδοφορία και ευημερία για την μεγάλη μερίδα όχι μόνο των μεγάλων παραγωγών αλλά όλης της υπαίθρου και κατ' επέκταση της χώρας
αυτό δεν είναι ιδεολόγιμα
αλλά μια αναγνώριση της πραγματικότητας της ελληνικής πρωτογενούς παραγωγής
που αποτελείται σχεδόν κατά 50% από μικρούς και μεσαίου μεγέθους παραγωγούς
εαν πρόκειται να βρούν διέξοδο σε μια ζήτηση που είναι πολυσχιδής διαφορρποιημένη και απαιτεί ποιοτικά, συχνά τοπικής προέλευσης προϊόντα
η στρατηγική θα πρέπει να είναι προς επενδύσεις στρατηγικές σε στοχευμένα τμήματα της αλυσίδας
ένα τέτοιο είναι ένα σύγχρονο, υψηλής τεχνολογίας, κέντρο αγρολοτζίστικς με δορυφορικές μονάδες στην ελληνική περιφέρεια αλλά και στο εξωτερικό
χρειάζεται δηλαδή μια στρατηγική, μια δομή και μια υποδομή
που θα συνδέει την πολυποίκοιλη παραγωγή με την πολυποίκηλη ζήτηση
την εγχώρια ζήτησ, την διεθνή και σε αυτή που έρχεται κάθε χρόνο στο κατώφλι μας με τον τουρισμό
