ανιχνεύσεις: η ελληνική γεωργία μετά την πανδημία

 συζήτηση με τον νίκο βαρσακέλη
στον ιστότοπο "ανιχνεύσεις"
30/δεκ/2020

το video εδώ

εξαγωγές και μεταλλακτική γεωργία - economist 5/νοε/2020

 το κείμενο της παρέμβασής μου στο συνέδριο economist μετά το 3:23:00

Το πρώτο μισό του 2020 οι ελληνικές εξαγωγές στο σύνολό τους σημείωσαν μια σημαντική μείωση. Ποιό συγκεκριμένα το 8μηνο μέχρι τον Αύγουστο -  μέχρι τότε δηλαδή που έχουμε στοιχεία από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΣΑ) - οι ελληνικές εξαγωγές είδαν μια μείωση κατά -11,9%. Μειώθηκαν δηλαδή από τα €22,5 δις στα €19,8 δις.

Αν κοιτάξουμε λίγο ποιό προσεκτικά θα δούμε ότι η μεγαλύτερη μείωση προέρχεται από τα πετρελαιοειδή, τα οποία ώς γνωστό αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι των εξαγωγών της χώρας, γύρω στο 1/3. 

Η καταβαράθρωση της ζήτησης και των διεθνών τιμών πετρελαίου παρέσυραν φυσικά και τις ελληνικές εξαγωγές πετρελαιοειδών που στο 8μηνο μέχρι τον αύγουστο μειώθηκαν κατά 40% σε σχέση με το αντίστοιχο 8μηνο του 2019.

Ο δεύτερος μετά τα πετρελαιοειδή - πρωταγωνιστής στις ελληνικές εξαγωγές είναι τα προϊόντα αγροδιατροφής, δηλαδή οι κατηγορίες τρόφιμα, ζώντα ζώα, ποτά, καπνός και λάδια που το 2019 αποτελούσαν περίπου το 18% της συνολικής αξίας των ελληνικών εξαγωγών που ήταν 33,4 δις. Το 2019 τα 6 από τα 33,4 δις των εξαγωγών (18%) ήταν προϊόντα αγροδιατροφής – δηλαδή προϊοντα agribusiness που αποτελεί και το θέμα αυτου του πανελ στο οποίο είχατε την καλοσύνη να με καλέσετε και έχω την τιμή να το μοιράζομαι με εξαιρετικούς συνομιλητές. 

Τα προϊόντα αγροδιατροφής – agribusiness – ήταν αυτά που ουσιαστικά κράτησαν όρθιες τις Ελληνικές εξαγωγές κατά την διάρκεια της πανδημίας.

Ενώ σχεδόν όλες οι κατηγορίες εξαγωγικών προϊόντων καταβαραθρώθηκαν, οι εξαγωγές προϊόντων αγροδιατροφής το πρώτο μισό του 2020, δηλαδή κατά την διάρκεια της πανδημίας, είδαν μια αύξηση 12,5% σε σχέση με το αντίστοιχο οχτάμηνο Ιανουαρίου-Αυγούστου του 2019. Να σημειώσουμε ότι το 2019 ήταν ηδη μια πολύ καλή χρονιά για τις εξαγωγές, ο σύνδεσμος ελλήνων εξαγωγέων (ΣΕΕ) την είχε χαρακτηρήσει «χρονιά ρεκόρ» με το σύνολο των εξαγωγών να αγγίζουν τα 34 δις σχεδόν (33,8) Σημειώνοντας αύξηση 1,1% έναντι του 2018. 

Το 2019, Οι εξαγωγές αγροδιατροφής ήταν περίπου 6 δις, σημειώνοντας μια ελλάχιστη μείωση έναντι του 2018 (-0,6%).

Μέσα στην πανδημία όμως οι εξαγωγές αγροδιατροφής έδειξαν την στιβαρότητά τους, αυξανόμενες ένώ το σύνολο των εξαγωγών - όπως είδαμε - μειώθηκε. Αν τα καλοεξετάσουμε βγάζοντας από την εικόνα των εξαγωγών τα πετρελαιοειδή που είναι μια ιδιαίτερη και ιδιόμορφη κατηγορία από μόνα τους, οι εξαγωγές αγροδιατροφικών προϊόντων ξεπερνούν το 1/4 των εξαγωγών της χώρας (το 2018 ήταν 27,4%).

Πως ερμηνεύεται κατ’ αρχή αυτή η αύξηση των εξαγωγών αγροδιατροφής εν μέσω πανδημίας;

Είναι αποτέλεσμα μια στρατηγικής του κλάδου και των agribusiness εικότερα;

Ή μήπως είναι αποτέλεσμα της συγκυρίας ; Μιας συγκυρίας που καταράκωσε την οικονομία στο σύνολό της;

Θα μαθαίναμε περισότερα αν εξετάζαμε την πορεία της οικονομίας και ειδικότερα των εξαγωγών κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης στην δεκαετία 2008-17. Τα στοιχεία της ΕΣΑ μας δείχνουν ότι κατά την διάρκεια της τραγικής εκείνης δεκαετίας για την Ελλάδα, την Ευρώπη και την παγκόσμια οικονομία, οι εξαγωγές προϊόντων αγροδιατροφής από την Ελλάδα αυξήθακαν κατά 50% στην ίδια περίοδαο μειώθηκαν οι εισαγωγές με αποτέλεσαμ αν μειωθεί το έλλειμα του ισοζυγίου κατά 61%

Διαπιστώσαμε επίσης ότι η συνολική προστιθέμενε αξία της εστίασης μειώθηκε κατά -75% την περίοδο 2008-17 στην αντίστοιχη περίοδο οι άλλοι τρείς «κρίκοι» της εφοδιαστικής αλυσίδας τροφίμων είδαν μια μέιωση κατά -41% (διανομή), -11% (μεταποίηση), ενώ η προστιθέμενη αξία της πρωτογενούς παραγωγής παρέμεινε σχετικά σταθερή

πως ερμηνεύουμε αυτά τα στοιχεία;

οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν προς μια παρόμοια εικόνα με αυτή που είδαμε στην προηγούμενη κρίση: μια άυξηση των εξαγωγών και μείωση των εισαγωγών του κλάδου ταγροδιατροφής. 

η «βελτίωση» αυτή του ισοζυγίου όμως, ενδεχομένως να μην προέρχεται από ιδιαίτερα θετικές δυνάμεις το πάγωμα της οικονομικής δραστηριότητας και η μείωση του εισοδήματος που επέφερε η πανδημία είναι οι συνήθης ύποπτοι. η κατάρρευση του τουρισμού προφανώς πίεσε και αυτή προς την «βελτίωση» του ισοζυγίου εμπορίου ΤΠΚ:

αφ’ ενός η μείωση της έλευσης τουριστών θα μειώση την ζήτηση για επι-πλέον τρόφιμα και άρα για εισαγωγές.

αφ’ ετέρου η κατάρευση του τουρισμού και η μείωση των εσόδων και του εισοδήματος στον κλάδο αυτό θα επιφέρει μια αντίστοιχη μείωση της ζήτησης τροφίμων. κυρίως αυτή που αφορά στην κατανάλωση «έξω» - δηλαδή στον κλάδο της εστίασης.

δυό επι πλέον παρατηρήσεις για τον τουρισμό και την αγροδιατροφή:

ένα: η συμμετοχή του τουρισμού στην αύξηση της ζήτησης τροφίμων, δεν ξεπερνά το 6%

είναι όμως εποχιακή και άρα θα δούμε τις επιπτώσεις της άμεσα στο τρίμηνο ιουνίου-αυγούστου.

δύο: τις επιπτώσεις στη ζήτηση τροφίμων από την μείωση του εισοδήματος θα την δούμε να ξεδιπλώνεται καθώς μπαίνουμε στο φθινόπωρο και κυρίως στον χειμώνα.

με άλλα λόγια, καθώς θα βλέπουμε την βεντάλια του εμπορικού ισοζυγίου τροφίμων να απλώνει

καλά θα είναι να ρίχνουμε κλεφτές ματιές για τις δυνάμεις που απλώνουν την βεντάλια

καμιά από αυτές δεν είναι για πανηγυρισμούς, διότι από ότι φαίνεται η βελτίωση του ισοζυγίου είναι αποτέλεσμα της μειωμένης εσωτερικής οικονομικής δραστηριότητας και ειδικοτερα του τουρισμού.

υπάρχει άραγε κάτι θετικό σε όλα αυτά;

κατ’ αρχή εξαγωγές και θετικό ισοζύγιο είναι καλό και επιδίωξη κάθε συνετής χώρας

όμως μια και συζητάμε γεωργία και αγροδιατροφή

ας μην ξεχνάμε ότι είναι ο μοναδικός ίσως κλάδος της οικονομίας που στάθηκε όρθιος μέσα στις κρίσεις - οικονομική και της πανδημίας

και στήριξε όσους συναλλάσονται και εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από την γεωργία και την διατροφή

το κύριο συμπέρασμα είναι:

η αγροδιατροφή αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα βαγόνια της αμαξοστοιχίας των εξαγωγών και σε ένα μεγάλο βαθμό της εθνικής μας οικονομίας

Δεν αποτελεί όμως η αγροδιατροφή αυτό που θα λέγαμε την ατμομηχανή – όχι ακόμη και αυτό είναι το ζητούμενο

Πως θα μπορούσε να γίνει αυτό; να αποτελέσει δηλαδή η αγροδιατροφή – οι agribusiness – την ατμομηχανή των εξαγωγών και της ελληνικής οικονομίας;

αυτό όπως καταλαβαίνετε είναι μια τεράστια συζήτηση και αποτελεί ένα συγκερασμό πολιτικών και αναδιάρθρωσης του χώρου. 

εγώ θα ήθελα να εστιάσω σε κάτι που φοβάμαι παραβλέπεται συχνά:

η αναδόμηση του χώρου της αγροδιατροφής των agribusiness 

δεν μπορεί να γίνει ερήμην των γεωργών.

χρησιμοποιώ επίτηδες την λέξη «ερήμην» θέλοντας να τονίσω ότι αυτή δεν μπορεί να γίνει χωρίς την συμμετοχή των γεωργών όχι μόνο στο μερίδιο της πίτας που θα παραχθεί

αλλά θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δεν μπορείς να έχεις υψηλής ποιότητας και αξίας προϊόντα αγροδιατροφής χωρίς υψηλής ποιότητας και αξίας πρωτογενή γεωργικά προϊόντα 

οι νέες απαιτήσεις των καταναλωτών και των στρατηγικών της ΕΕ:

πράσινη συμφωνία, απ το χωράφι στο πιάτο, βιοποικηλότητα κλπ

απαιτούν έναν συντονισμό όχι μόνο κατά μήκος της αλυσίδας

αλλά και εγκάρσια σε όλο το σύστημα της αγροδιατροφής

που περιλαμβάνει τους παραγωγούς, τους μεταποιητές, τους εμπόρους, την εστίαση και τουρισμό, την έρευνα, την εκπαίδευση

χρειάζεται δηλαδή μια μετάλλαξη - μια «μεταλλακτική αγροδιατροφή»

μια μεταλλακτική γεωργία

στην διαμόρφωσή της είναι απαραίτητο να συμμετέχουν οι ίδιοι οι παραγωγοί

δεν μπορεί αυτό να συμβεί εν κενώ, ούτε μόνο σε ερμητικά κλειστά γραφεία διαμόρφωσης πολιτικής

ή σε αίθουσες συνεδριάσεων μεγάλων agribusiness και τραπεζών

χρειάζεται η συμμετοχή των παραγωγών

προκειμένου να συμβεί αυτό απαιτείται συστηματική εκπαίδευσή τους

απαιτούνται συνέργειες και συλλογικότητες

και δεν αναφέρομαι μόνο στην κλασσική έννοια των συνεταιρισμών

τους οποίους σε αυτή τη χώρα συνηθίσαμε να θέλουμε να αλλάζουμε μόνο με νόμους

αλλάζοντας τους νόμους σχεδόν κάθε μήνα τα τελευταία 100 χρόνια

χρειάζεται δηλαδή ένα σύστημνα εκπαίδευσης και συστήματος συμβουλών και διασύνδεσης με την έρευνα και τις επιχειρήσεις

τέλος, ο ρόλος του κράτους στην αναδιανομή και διανομή των κονδυλίων

θα πρέπει να γίνει στρατηγικός

δεν πρέπει να περιορίζεται στο να επαίρεται και να αυτοσυγχαίρεται για έγκαιρη διανομή των άμεσων εισφορών απο τον ΟΠΕΚΕΠΕ 

στην αγροδιατροφή χρειάζονται έργα υποδομής και πνοής που ξεπερνούν την θητεία μιας κυβέρνησης – και άρα θα πρέπει να αποτελέσουν αποτέλεσμα έρευνας και διαρκούς διαλογου όλων των συμμετεχόντων στο σύστημα αγροδιατροφής – κυρίως των γεωργών

καλά επαιδευμένων και ενημερωμένων γεωργών

σε αυτές τις υποδομές πέρα από αυτές που άκουσα με ενδιαφέρον να ανακοινώνει η ηγεσία του υπουργείου που κανείς δεν θα μπορούσε να τις χαρακτηρίσει ασήμαντες ή άκαιρες – το αντίθετο

το υπουργείο όμως, έχοντας στα χέρια του το εξαιρετικά σημαντικό εργαλείο των κονδυλίων 

πρώτον, των άμεσων ενισχύσεων (πρώτος πυλώνας) τις οποίες έχει την δικαιοδοσία να αναδιαρθρώσει σε μεγάλο βαθμό

δεύυτερον, των κονδυλίων αγροτικής ανάπτυξης – του 2ου πυλώνα της ΚΑΠ δηλαδή

και τρίτον, του ΕΣΠΑ και άλλων προγραμμάτων και κονδυλίων που ήδη έχουν ανακοινωθεί και αναμένεται οσονούπω να κατακλύσουν την ελληνική οικονομία

η στρατηγική για τις διαρθρωτικές επενδύσεις στην γεωργία δεν θα πρέπει να εστιάζεται μόνο στον χώρο της πρωτογενούς παραγωγής αλλά και σε άλλα σημεία της αλυσίδας

στην έρευνα, στις εφαρμογές, στην εκπαίδευση

διότι δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι η πολυμορφία και πολυ-ποικιλότητα είναι ένα βασικό –ίσως το ισχυρότερο συγκριτικό πλεονέκτημα της ελληνικής αγροδιατροφής

αυτό έχει διαμορφωθεί έτσι ιστορικά, από το ανάγλυφο του χώρου, από το μικροκλίμα και άλλους παράγοντες 

προκειμένου να δώσουμε διέξοδο και προστιθέμενη αξία στην μεγάλη γκάμα των ελληνικών προϊόντων αγροδιατροφής

και όχι μόνο στην επιβίωση αλλά στην κερδοφορία και ευημερία για την μεγάλη μερίδα όχι μόνο των μεγάλων παραγωγών αλλά όλης της υπαίθρου και κατ' επέκταση της χώρας

αυτό δεν είναι ιδεολόγιμα

αλλά μια αναγνώριση της πραγματικότητας της ελληνικής πρωτογενούς παραγωγής

που αποτελείται σχεδόν κατά 50% από μικρούς και μεσαίου μεγέθους παραγωγούς

εαν πρόκειται να βρούν διέξοδο σε μια ζήτηση που είναι πολυσχιδής διαφορρποιημένη και απαιτεί ποιοτικά, συχνά τοπικής προέλευσης προϊόντα

η στρατηγική θα πρέπει να είναι προς επενδύσεις στρατηγικές σε στοχευμένα τμήματα της αλυσίδας

ένα τέτοιο είναι ένα σύγχρονο, υψηλής τεχνολογίας, κέντρο αγρολοτζίστικς με δορυφορικές μονάδες στην ελληνική περιφέρεια αλλά και στο εξωτερικό

χρειάζεται δηλαδή μια στρατηγική, μια δομή και μια υποδομή

που θα συνδέει την πολυποίκοιλη παραγωγή με την πολυποίκηλη ζήτηση

την εγχώρια ζήτησ, την διεθνή και σε αυτή που έρχεται κάθε χρόνο στο κατώφλι μας με τον τουρισμό

η βεντάλια του ισοζυγίου τροφίμων ποτών και καπνού (ΤΠΚ)

καθώς ανοίγει η βεντάλια του εξωτερικού εμπορίου τροφίμων (μαζί με ποτά και καπνό)
καλά θα είναι να αναζητήσουμε τις δυνάμεις που πιθανόν οδήγησαν στο άνοιγμα της βεντάλιας

οι δυνάμεις αυτές της προσφοράς και της ζήτησης μπορεί και να κρύβουν από πίσω τους θύελλες

όχι ότι τις προκαλούν - αλλά σίγουρα τις σηματοδοτούν

για παράδειγμα, η κατάρρευση του τουρισμού και η μείωση του εισοδήματος - αυτές δεν είναι εξελίξεις για να πανηγυρίζει κανείς

 

μερικές γρήγορες παρατηρήσεις για το εμπόριο τροφίμων-ποτών-καπνού (ΤΠΚ)

 

πρώτη και σπουδαιότερη παρατήρηση:
οι εξαγωγές ΤΠΚ, το 2019 συνέβαλαν κατά 16,4% στο σύνολο των εξαγωγών της χώρας

το ποσοστό αυτό για τις εξαγωγές προς χώρες της εε είναι πάνω από 20%

κατά την διάρκεια της τελευταίων 17 χρόνων, 2002-19 η συνολική συμβολή των ΤΠΚ στο σύνολο των εξαγωγών ήταν 22,9%

κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης 2007-17, το ποσοστό αυτό ξεπέρασε το 23%

 

δεύτερη παρατήρηση

κατά την περίοδο της κρίσης 2007-17 διαπιστώσαμε μια αύξηση των εξαγωγών ΤΠΚ και μια αντίστοιχη μείωση των εισαγωγών, με αποτέλεσμα μια μείωση του ισοζυγίου ΤΠΚ:

από -€2,7 δισ. (-€2,4 δισ. προς την ΕΕ) το 2017, το έλλειμμα του ισοζυγίου ΤΠΚ μειώθηκε στα -€0,99 δισ. το 2016, μια μείωση -61%.

 

το γενικό εμπορικό ισοζύγιο της χώρας παρουσίασε επίσης δραματική μείωση:

από -€42,5 δισ. το 2007 σε -€16,5 το 2015, μιά μείωση -61,3%

μετά το 2015 το έλλειμμα του συνολικού ισοζυγίου ΤΠΚ αυξήθηκε στα -€21,8 δισ.

αν διαβάσουμε προσεκτικά τα διαγράμματα διαπιστώνουμε το πόσο σημαντική είναι η συμβολή της αγροδιατροφής στο εξωτερικό εμπόριο της χώρας
κατά την περίοδο της κρίσης 2007-17 η συμβολή των ΤΠΚ ξεπέρασε το 1/4 του συνόλου των εξαγωγών

αν δε αφαιρέσουμε την ιδιάζουσα περίπτωση των πετρελαιοειδών

η συμβολή των ΤΠΚ ξεπερνά το 1/3 του συνόλου των εξαγωγών της χώρας

θα έκανε καλό στην αγροδιατροφή - και στην χώρα
αν η σημαντική αυτή συμβολή του κλάδου της αγροδιατροφής

λαμβάνονταν υπ' όψη στον σχεδιασμό της στρατηγικής της οικονομίας 

από την επιτροπή των σοφών που την συντάσσει καθώς γράφουμε αυτές τις γραμμές:

η αγροδιατροφή συμβάλει σημαντικά στην βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (ΙΤΣ)

βέβαια, από την άλλη εισάγουμε όχι ασήμαντες ποσότητες τροφίμων

οι εισαγωγές ΤΠΚ ξεπερνούν το 1/10 του συνόλου των εισαγωγών της χώρας

κάτι που χρειάζεται προσεκτική ανάλυση αλλά που σίγουρα σηκώνει βελτίωση

μια βελτίωση που μπορεί να προέλθει μόνο από 

την αύξηση της προστιθέμενης αξίας της αγροδιατροφής, 

την στόχευση των εξαγωγών και 

την επένδυση σε υποδομές λοτζίστικς  

 

η πανδημία COVID19 φαίνεται να επηρεάζει το εμπορικό ισοζύγιο θετικά

σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία του πανελλήνιου συνδέσμου εξαγωγέων (ΠΣΕ) και της ΕΛΣΤΑΤ, το σύνολο των εξαγωγών ΤΠΚ το α’ εξαμηνο 2020 ήταν 3,566 δισ.

οι εισαγωγές ΤΠΚ έφτασαν τα -€3,599 δισ.

έτσι το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου ΤΠΚ μέχρι τον ιούνιο 2020 ήταν -€33 εκ.

τα στοιχεία είναι προσωρινά και θα πρέπει να περιμένουμε να τελειώσει η χρονιά για να έχουμε καλύτερη εικόνα

προς το παρόν επισημαίνουμε μια σημαντική αύξηση σε σχέση με τα αντίστοιχα εξάμηνα του 2019 και 2018:

το πρώτο εξάμηνο 2018 οι εξαγωγές ΤΠΚ ήταν €3,02 δισ. ενώ το 2018, €3,06 δισ. για να ανέβουν στα €3,6 δισ. το α’ εξάμηνο του 2020

 

οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν προς μια παρόμοια εικόνα με αυτή που είδαμε στην προηγούμενη κρίση: μια αύξηση των εξαγωγών και μείωση των εισαγωγών του κλάδου τροφίμων.

η «βελτίωση» αυτή του ισοζυγίου όμως, ενδεχομένως να μην προέρχεται από ιδιαίτερα θετικές δυνάμεις

το πάγωμα της οικονομικής δραστηριότητας και η μείωση του εισοδήματος που επέφερε η πανδημία είναι οι συνήθης ύποπτοι.

η κατάρρευση του τουρισμού προφανώς θα πιέσει προς την «βελτίωση» του ισοζυγίου εμπορίου ΤΠΚ:

αφ’ ενός η μείωση της έλευσης τουριστών θα μειώσει την ζήτηση για επι-πλέον τρόφιμα και άρα για εισαγωγές.

αφ’ ετέρου η κατάρρευση του τουρισμού και η μείωση των εσόδων και του εισοδήματος στον κλάδο αυτό θα επιφέρει πολλαπλασιαστικά μια αντίστοιχη μείωση της ζήτησης τροφίμων

κυρίως θα μειωθεί αυτή που αφορά στην κατανάλωση «έξω» - δηλαδή στον κλάδο της εστίασης.

 

αυτή την συμπεριφορά της ζήτησης τροφίμων την είδαμε ήδη κατά την διάρκεια της κρίσης 2007-17 και το συζητήσαμε αυτό αρκετά εκτενώς στο πρόσφατο κείμενο στην διανέοσις

https://www.dianeosis.org/2020/08/i-elliniki-georgia-kai-agrodiatrofi-meta-tin-pandimia/

είδαμε ότι η συνολική προστιθέμενη αξία της εστίασης μειώθηκε κατά -75% την περίοδο 2007-17

στην αντίστοιχη περίοδο οι άλλοι δυό «κρίκοι» της εφοδιαστικής αλυσίδας τροφίμων είδαν μια μείωση κατά -41% (διανομή), -11% (μεταποίηση), ενώ η προστιθέμενη αξία της πρωτογενούς παραγωγής παρέμεινε σχετικά σταθερή

 

δύο ακόμη σχετικά στοιχεία από το κείμενο στη διανέοσις:

η συμμετοχή του τουρισμού στην αύξηση της ζήτησης τροφίμων, δεν ξεπερνά το 6%

είναι όμως εποχιακή και άρα θα δούμε τις επιπτώσεις της άμεσα στο τρίμηνο ιουνίου-αυγούστου.

τις βαθύτερες επιπτώσεις στη ζήτηση τροφίμων από την μείωση του εισοδήματος θα τις δούμε να ξεδιπλώνεται καθώς μπαίνουμε στο φθινόπωρο και κυρίως στον χειμώνα.

 

με άλλα λόγια, καθώς θα βλέπουμε την βεντάλια του εμπορικού ισοζυγίου τροφίμων να απλώνεται 
καλά θα είναι να ρίχνουμε κλεφτές ματιές για τις δυνάμεις που ανοίγουν την βεντάλια

καμιά από αυτές δεν είναι για πανηγυρισμούς, διότι από ότι φαίνεται η βελτίωση του ισοζυγίου είναι αποτέλεσμα της μειωμένης εσωτερικής οικονομικής δραστηριότητας και ειδικότερα του τουρισμού.

 

υπάρχει άραγε κάτι θετικό σε όλα αυτά;

κατ’ αρχή εξαγωγές και θετικό ισοζύγιο είναι καλό και επιδίωξη κάθε συνετής χώρας

μεν ξεχνάμε όταν μας βομβάρδιζαν για το ελλειμματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (ΙΤΣ)

που είναι η νομισματική πλευρά του θέματος

όλοι νοιώσαμε στο πετσί μας τί σήμαινε ένα μεγάλο και αυξανόμενο στο διηνεκές έλλειμμα του ΙΤΣ

το ζήσαμε στη δεκαετία που μας πέρασε με πτώχευση, τρόϊκες και μνημόνια

και το ζούμε ακόμα - δυστυχώς

έτσι, η κρίση της πανδημίας covid19 ανέλαβε να συνεχίσει από εκεί που τα άφησε η οικονομική κρίση

όμως μια και συζητάμε γεωργία και αγροδιατροφή

ας μην ξεχνάμε ότι είναι ο μοναδικός ίσως κλάδος της οικονομίας που στάθηκε όρθιος

και στήριξε όσους συναλλάσσονται και εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από την γεωργία και την διατροφή

όπως είδαμε διεξοδικότερα και στην συζήτηση στο κείμενο της διανέοσις:

η προστιθέμενη αξία σε ό,τι συμβαίνει μετά την πρωτογενή παραγωγή υπολείπεται κατά πολύ από τον αντίστοιχο μέσο όρο της εε που είναι τετραπλάσιος: 97% και 318% αντίστοιχα.

το αισιόδοξο μήνυμα είναι ότι η ελληνική αγροδιατροφή έχει τεράστια περιθώρια βελτίωσης

αυτό που θα πρέπει να είναι ο στόχος είναι η βελτίωση το κατά κεφαλή εισοδήματος της αγροδιατροφής
να βελτιωθούν δηλαδοί οι όροι του κλάσματος:

   [προστιθέμενη αξία]
-----------------------------
[αριθμός ωφελουμένων]

 

θα κλείσουμε όπως ακριβώς κλείσαμε και το προαναφερθέν κείμενο στην διανέοσις:

 

o αριθμητής του κλάσματος, η προστιθέμενη αξία της αγροδιατροφής, έχει μεγάλα περιθώρια βελτίωσης και η κατανομή του θα πρέπει να γίνει με κριτήρια ανάπτυξης και αντίστοιχης συμβολής στους εθνικούς στρατηγικούς στόχους. στον αριθμητή, όχι μόνο αριθμητικά αλλά και ποιοτικά, θα πρέπει να στοχεύσει η εθνική στρατηγική για την αγροδιατροφή.

η ελληνική γεωργία και αγροδιατροφή μετά την πανδημία

η μεγάλη ευκαιρία της πανδημίας (που δεν πρέπει να πάει χαμένη)
κέιμενο στην διανέοσις 4/αυγούστου/2020

στο κείμενο αυτό επιχειρούμε να ψηλαφίσουμε τις επιπτώσεις της Covid-19 στην ελληνική αγροδιατροφή, κυρίως αναλύοντας την εμπειρία από την οικονομική κρίση 2008-2017 και αξιολογώντας τον νέο προϋπολογισμό της ΚΑΠ 2021-27. Θα πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί στις αξιολογήσεις καθώς τα στοιχεία είναι νωπά και η πανδημία ακόμα σε εξέλιξη, παρ’ όλα αυτά μπορούμε να τολμήσουμε μερικές διαπιστώσεις. Συνοπτικά, η πρωτογενής παραγωγή στην Ελλάδα δεν αναμένεται να επηρεαστεί από την πανδημία, όπως λίγο επηρεάστηκε από την οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας. Η μεταποίηση όμως, η διανομή και η εστίαση θα επηρεαστούν αρνητικά και ίσως πολύ σημαντικά –ειδικά η εστίαση. Η κατάρρευση του τουρισμού θα έχει ίσως κάποιες επιπτώσεις σε συγκεκριμένες μονάδες παραγωγής και μεταποίησης, αλλά στο σύνολο δεν θα επηρεάσει σημαντικά την αγροδιατροφή. Η νέα ΚΑΠ θα έχει στο μέλλον κομβικές επιπτώσεις στη γεωργία και στην αγροδιατροφή.

Η πανδημία συνέβαλε στο να κατανοήσουμε βαθύτερα τον ρόλο της αγροδιατροφής, όχι μόνο στην Covid-19 αλλά και σε μελλούμενες πανδημίες, και μας βοήθησε να αντιληφθούμε τη σημασία της παραγωγής, μεταποίησης, διανομής και κατανάλωσης τροφίμων ευρύτερα. Στις περισσότερες πρωτεύουσες του κόσμου, με κάποιες -δυστυχώς σημαντικές- εξαιρέσεις, έγινε αντιληπτό ότι η στρατηγική προς την αειφόρο ανάπτυξη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με ένα αειφόρο σύστημα αγροδιατροφής. Στις Βρυξέλλες, η εμπειρία της Covid-19 ενσωματώθηκε αμέσως στη στρατηγική για την αγροδιατροφή, για το κλίμα και για τη βιοποικιλότητα. Παρότι η Σύνοδος Κορυφής της 21 Ιουλίου 2020 που συνεδρίασε και αποφάσισε υπό το φάσμα μιας δραματικής επερχόμενης ύφεσης, έδειξε μια υποχώρηση, οι βασικές αρχές των στρατηγικών για την αειφορία φαίνεται να είναι ακόμα ζωντανές στους θεσμούς της Ε.Ε., στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και από ό,τι διαφάνηκε και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτό ίσως αποτελέσει ένα λάκτισμα προς τις 27 ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και στην Αθήνα, για να κάνουν το ίδιο στο μέλλον.

Η χώρα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα τη σύνταξη μιας εθνικής στρατηγικής για την αγροδιατροφή, οριζόντια ανά προϊόν, αλλά και γεωγραφικά, θέτοντας την αγροδιατροφή στην προπομπή μιας πορείας προς την αειφόρο ανάπτυξη, όπως έπραξε η Ε.Ε. με την ΑΑΣΠ. Η μείωση των συνθετικών λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και αντιβιοτικών καθώς και η αύξηση της οικολογικής γεωργίας θα παράξουν ένα εθνικό κοινό αγαθό ωφελώντας κατ’ αρχήν το περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα και την ελληνική φύση. Για τη συμβολή της στο κοινό αγαθό του περιβάλλοντος και της φύσης, καθώς και στην οικονομική ανάπτυξη της περιφέρειας και της χώρας, η γεωργία και η αγροδιατροφή αποτελούν εθνική υπόθεση, όχι μόνο της γεωργίας και των γεωργών. Είναι εθνική υπόθεση η γεωργία κυρίως γι' αυτό: επειδή απέδειξε ότι μπορεί να κρατήσει σταθερό το εισόδημα και την απασχόληση στην ελληνική περιφέρεια. Για να το επιτύχει όμως αυτό η χώρα, απαιτείται άμεσα μια συντονισμένη εθνική στρατηγική. Επειδή αφορά ένα κοινό εθνικό αγαθό, η στρατηγική αυτή δεν μπορεί να ξεκινά μόνο από τα γραφεία της πλατείας Βάθη. Χρειάζεται και ένας άλλος φορέας-θεσμός που να ενσωματώσει όλους τους εταίρους της αγροδιατροφής. Εκτός από τους αγρότες πρέπει να συμμετέχουν και οι εταίροι της μεταποίησης, της διανομής, της εστίασης και του τουρισμού, καθώς και όλο το σύστημα των αγροτικών εισροών, ακόμη και οι τελικοί καταναλωτές. Απαραίτητος παράγοντας είναι η επιστημονική κοινότητα και κυρίως ένας "μεσολαβητής" που θα μεταδίδει τη γνώση και θα συμβουλεύει τους γεωργούς και τους υπόλοιπους εταίρους καθώς και ένας λειτουργικός, μοντέρνος διοικητικός μηχανισμός για την εφαρμογή και τον έλεγχο.

Τα κλάσματα της ελληνικής γεωργίας μπορούν να βελτιωθούν είτε αυξάνοντας τον αριθμητή (μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία), είτε μικραίνοντας τον παρονομαστή (λιγότεροι δικαιούχοι). Στον παρονομαστή, είναι προφανές ότι δεν μπορούν να συμβάλουν, ούτε και να επιβιώσουν όλες ανεξαιρέτως οι μικρές εκμεταλλεύσεις, άρα ο παρονομαστής θα συνεχίσει να μειώνεται. Το μικρό μέγεθος όμως μπορεί να αντιμετωπιστεί με συλλογικές δράσεις, με γνώση και με διαρκή ενημέρωση, με την επιχειρηματικότητα, την καινοτομία και με τη διαρκή συστηματική προσαρμογή στις ανάγκες της αγοράς, της τεχνολογίας και των επιστημονικών εφαρμογών. Ο αριθμητής του κλάσματος, η προστιθέμενη αξία της αγροδιατροφής, έχει μεγάλα περιθώρια βελτίωσης και η κατανομή του θα πρέπει να γίνει με κριτήρια ανάπτυξης και αντίστοιχης συμβολής στους εθνικούς στρατηγικούς στόχους. Στον αριθμητή, όχι μόνο αριθμητικά αλλά και ποιοτικά, θα πρέπει να στοχεύσει η εθνική στρατηγική για την αγροδιατροφή.

όλο το κείμενο στην διανέοσις εδώ

τρώγοντας τις σάρκες μας

η τελευταία (2018) έκθεση “πλούτος για όλους” “inclusive wealth” 
της επιτροπής περιβάλλοντος του οηε μάλλον γκρίζα είναι για την ελλάδα

https://www.unenvironment.org/resources/report/inclusive-wealth-report-2018

κάνε κλικ στην εικόνα
για να την δείς σε μεγάλο μέγεθος

δείχνει ότι η ελλάδα είναι μία από τις 15 χώρες 
που κρίνονται “μη αειφόρες”

αφού βρίσκονται στο τρίτο τεταρτημόριο 
αυτό που είναι κάτω αριστερά

που δείχνει αρνητική εξέλλιξη του δείκτη iwi
“δείκτης περιεκτικού πλούτου”

στο σύνολο (κάθετος άξονας)
και κατά κεφαλή (οριζόντιος άξονας)

ο δείκτης iwi περιλαμβάνει τον πλούτο μιας χώρας - τον τεχνητό και τον φυσικό
σε τεχνικούς όρους μετράει αποθέματα
δεν μετράει ροές και αφαιρεί την κατανάλωση
εκφράζοντας έτσι την δυνατότητα μια οικονομίας να αναπαραχθεί
είναι διαφορετικός από τους κλασικούς δείκτες του αεπ (ακαθάριστο εγχώριο προϊόν)
που μπορεί να δείχνουν μεγέθυνση (άλλο μεγέθυνση - άλλο ανάπτυξη)
όμως οι δείκτες αεπ μετρούν ροές και σε καμιά περίπτωση οι δείκτες αεπ
δεν περιλαμβάνουν τον φυσικό πλούτο μιας χώρας

υπάρχουν πολλοί τρόποι για να μετρηθούν αυτά - διαβάστε την έκθεση
εδώ δείχνω μόνο τον "διορθωμένο δείκτη" iwi - που είναι και ο πιό αυστηρός
διορθωμένο για την παραγωγικότητα, για τις εκπομπές CO2 και την υπεραξία κεφαλαίου

δεν είναι ρόδινα τα πράγματα ούτε και για τον πλανήτη στο σύνολό του
από τις 140 χώρες που μετρούνται εδώ, μόνο οι 80 είναι θετικές
και στις δύο διαστάσεις του iwi στο σύνολο και κατά κεφαλή
οι 80 χώρες βρίσκονται στο πάνω δεξιά τεταρτημόριο
οι υπόλοιπες 45 είναι αρνητικές ως προς την μία ή την άλλη διάσταση
ενώ 15 - μεταξύ των οποίων και η χώρα μας - είναι αρνητικές και στις δύο διαστάσεις

ξέρω ότι είναι περίπλοκα πράματα όλα αυτά - ακόμη και για τους ειδικούς

αλλά θα πρέπει να είμαστε ανήσυχοι όταν κάνουμε παρέα στο γκρίζο μαζί με άλλες 14 χώρες

που οι ειδικοί της έκθεσης κρίνουν ότι τρώμε κυριολεκτικά τις σάρκες μας

όσον αφορά στον τρόπο που αναπτυσσόμεθα και κατανέμουμε τον φυσικό μας πλούτο

δηλαδή ξοδεύουμε τον τεχνητό και φυσικό μας πλούτο επικίνδυνα
μη αφήνοντας ουσιαστικά πίσω μας αρκετό φυσικό και τεχνητό κεφάλαιο
για τα παιδιά μας, για τα παιδιά τους, για τα παιδιά των παιδιών τους....

στην εκλεκτή αυτή συντροφιά, παρέα μας κάνουν μεταξύ άλλων 

η βουλγαρία, η σερβία, η ουκρανία, η συρία, το σουδάν, το λάος, το κόνγκο...

όσοι δεν βαρεθήκατε ήδη

διαβάστε μια μικρή εισαγωγή στην αειφορία παρακάτω:

αειφορία

δεν είναι λέξη άδεια η αειφορία

ούτε και η αειφόρος ανάπτυξη είναι μια συνηθισμένη αρλούμπα

που εφευρίσκουν οι πολιτικοί για να μοιράζουν λεφτά σε εργολάβους

το 1987 η επιτροπή μπρούντλαντ του οηε έδωσε τον ορισμό:

αειφόρος ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος

χωρίς να θυσιάζει την δυνατότητα των μελλοντικών γενεών

να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες

από το 1987 μέχρι το 2015 ο οηε κατέλληξε στους 17 στόχους για την αειφόρο ανάπτυξη

από τότε, πολύ μελάνι χύθηκε και 
και ακόμη περισσότερα γιγαβιτ δημιουργήθηκαν

για να μην πούμε για τα τεράστια ποσά που δαπανήθηκαν
σε προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης αειφορίας

τι σημαίνει όμως πραγματικά το να μην 
«θυσιάζεις την δυνατότητα ανάπτυξης των μελλοντικών γενεών»;

δεν συμφωνούν όλοι οι ειδικοί εδώ, ούτε και οι κυβερνήτες 
που τελικά είναι αυτοί που αποφασίζουν

ένα όμως είναι σίγουρο

ότι όσο καταναλώνεις τον φυσικό σου πλούτο γίνεσαι φτωχότερος

και καθώς αυτός ο φυσικός πλούτος σε πολλές περιπτώσεις πήρε

χιλιάδες έως εκατομμύρια χρόνια να δημιουργηθεί

δεν είναι και τόσο εύκολο ούτε για εσένα που τον καταναλώνεις

ούτε και για τα παιδιά ή τα εγγόνια σου να τον αναπληρώσουν

πόσος όμως είναι ο φυσικός πλούτος;

πια η τιμή και η αξία του;

βλέπεις, η φύση που τον δημιούργησε μας τον χάρισε γενναιόδωρα

χωρίς να καταδεχθεί να μας εκδώσει τιμολόγιο

έτσι δεν ξέρουμε πραγματικά πια είναι η αξία του αέρα, του εδάφους, του νερού....

....του δάσους, των πουλιών, των μυρμηγκιών, ...γενικά ό,τι βρίσκεται

πάνω στην-, κάτω από- και πάνω από- την γη που ζούμε

ακόμη και το διάστημα που δεν παραλείψαμε να γεμίσουμε σκουπίδια

στην επιτροπή περιβάλλοντος του οηε κάποιοι έβαλαν τα δυνατά τους

να καταμετρήσουν το φυσικό κεφάλαιο του πλανήτη

και κάθε δυό χρόνια παράγουν μια έκθεση που την ονομάζουν

“πλούτος για όλους” ένας μάλλον αδόκιμος όρος

για να εκφράσει τον όρο “inclusive growth”

https://www.unenvironment.org/resources/report/inclusive-wealth-report-2018

δεν είναι εύκολη δουλειά να μετρήσεις την αξία της φύσης

εδώ χρειάζονται επιτροπές για να μετρήσεις την αξία ενός ακινήτου

που την έφτιαξαν χέρια και μπορείς να μετρήσεις κυβικά, τετραγωνικά και τόνους

σκέψου να σου ζητήσουν να αξιολογήσεις

την αξία της θάλασσας ή ενός πλάτανου ... ενός αηδονιού, ενός μυρμηγκοφάγου...

ομπρέλα παραλίας - βραχυχρόνιες προβλέψεις για την παγκόσμια γεωργία 2021-23

μέχρι την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, η πανδημία covid-19

έχει κοστίσει μισό εκατομμύριο ζωές σε όλο τον πλανήτη

από ότι φαίνεται όμως, δεν θα αφήσει πίσω του μόνο θανάτους ο κορωνοϊός

θα επηρεάσει δραματικά και την παγκόσμια οικονομία

με επιπτώσεις που ακόμη προσπαθούν οι οικονομολόγοι να ψηλαφίσουν
η covid-19 δεν θα άφηνε την γεωργία και την παγκόσμια αγροδιατροφή ανεπηρέαστες 

η κρίση αυτή είναι κυρίως κρίση ζήτησης κατόπιν είναι κρίση εφοδιαστικής αλυσίδας
και λιγότερο κρίση προσφοράς
η πτώση της ζήτησης ακολουθεί την δραματική μείωση του εισοδήματος
που προέρχεται όχι από τον κορωνοϊό αυτόν καθ' εαυτό 
ούτε καν απο τις εκατόμβες των θανάτων που αφήνει στο διάβα του
οι επιπτώσεις στο εισόδημα προέρχονται από τα μέτρα αποκλεισμού  
που σχεδόν όλες οι χώρες του πλανήτη - με ελάχιστες θλιβερές εξαιρέσεις
επέβαλαν για να περιορίσουν την εξάπλωση της πανδημίας

το δντ προβλέπει για το 2020 μια μείωση του παγκόσμιου εισοδήματος κατά -4,9%

η αρχική πρόβλεψη του δντ ήταν για -3%

ενώ για την ευρωζώνη η πρόβλεψη της εε είναι ακόμη χειρότερη -8,75%
https://www.imf.org/en/Topics/imf-and-covid19

για την ελλάδα η μείωση του αεπ στο πρώτο τρίμηνο 2020 μετριέται ήδη στο -2,6%

η πρόβλεψη για την ελληνική οικονομία 

για όλο το 2020 είναι -9% 
ενώ αναμένεται μια ανάκαμψη το 2021 +6%

https://www.dianeosis.org/2020/07/oi-ektimiseis-twn-forewn-gia-tin-elliniki-oikonomia/

από ότι φαίνεται όμως “λεφτά υπάρχουν” αφού στις είκοσι πλουσιότερες χώρες g-20

πάνω από 11 τρις δολ. (9,5 τρις ευρώ) θα δαπανηθούν για ανάκαμψη από την κρίση

τρισεκατομμύρια είναι αυτά! 

σκεφτείτε ότι όλο το ετήσιο αεπ της ελλάδας

είναι μόλις 180 δισ.

δηλαδή τα προγράμματα ανάκαμψης των g-20 είναι 52 φορές το ελληνικό αεπ!
https://theprint.in/economy/imf-gives-a-more-pessimistic-projection-of-global-economy-expects-gdp-to-shrink-4-9/448140/

σιγά-σιγά αρχίζουν να γίνονται ορατές οι επιπτώσεις της πανδημίας στην γεωργία

μόλις εχτές (16/ιουλ/20) δημοσιεύτηκε η ετήσια έκθεση προβλέψεων oecd-fao

http://www.agri-outlook.org/

το κοινό μοντέλο προβλέψεων Aglink-Cosimo των οργανισμών oecd - fao

δείχνει δυσμενείς βραχυχρόνιες προβλέψεις για το 2020-23

για 6 μεγάλες κατηγορίες χρηματιστηριακών γεωργικών προϊόντων “commodities”
φυτικά έλαια, ρύζι, καλαμπόκι, πουλερικά, βούτυρο, βιοαιθανόλη

οι τιμές των πέντε μεγάλων αγροτικών προϊόντων αναμένεται να μειωθούν

με εξαίρεση την βιο-αιθανόλη
ο κύριος λόγος της πτώσης τιμών είναι η μείωση της ζήτησης 
που αναμένεται να επέλθει λόγω της μείωσης του παγκόσμιου εισοδήματος

καθώς και η υστέρηση προσαρμογής της προσφοράς 
μια υστέρηση που είναι αναμενόμενη στην γεωργία

και θα οδηγήσει σε υπερπροσφορά και αύξηση των αποθεμάτων

αυτά θα πιέσουν βραχυπρόθεσμα τις τιμές ακόμη περισσότερο

από την άλλη, η αναμενόμενη μείωση στις τιμές πετρελαίου – πάλι λόγω ζήτησης

παρασέρνει τις τιμές εισροών όπως λιπάσματα, καύσιμα κλπ

που τραβούν τα κόστη αγροτικής παραγωγής προς τα κάτω

και άρα και τις τιμές των τελικών αγροτικών αγαθών

οι προβλέψεις είναι γκρίζες και για το βαμβάκι

που δεν φαίνεται στα 6 προϊόντα του πρώτου διαγράμματος

το βαμβάκι είναι ένα προϊόν που αφορά σε μια μεγάλη μερίδα των αγροτών των κάμπων

από την αιτωλοακαρνανία ώς τον έβρο

το βαμβάκι είναι πιό ευαίσθητο σε εξωγενή σοκ

από ότι τα παραπάνω έξι προϊόντα

η τιμή του καθορίζεται ουσιαστικά από την τιμή του κύριου υποκατάστατου

του πολυεστέρα – που είναι άμεσα εξαρτώμενο από τις τιμές πετρελαίου

μετά και την υπερ-αποθεματοποίηση βαμβακιού της κίνας

αναμένεται διόρθωση που θα πιέσει τις τιμές καθοδικά
οι τιμές βαμβακιού θα πιεστούν ακόμη περισσότερο 
και από την αναμενόμενη αύξηση της παραγωγής που φαίνεται στο 3ο διάγραμμα

βέβαια αυτά είναι προβλέψεις στιλιζαρισμένων μοντέλων

που βασίζονται σε μια σειρά από παραδοχές

για παράδειγμα για να κανουν πρόβλεψη ζήτησης οι μοντελιστές των oecd-fao

χρησιμοποιούν προβλέψεις εξέλιξης εισοδήματος που ηταν το αισιόδοξο -3% του δντ

εμείς όμως είδαμε παραπάνω ότι το δντ

ανασκεύασε ήδη στην πιο γκρίζα πρόβλεψη

 για -4,9% για το 2020

άρα οι προβλέψεις για την γεωργία που βλέπουμε στα διαγράμματα των oecd-fao

θα είναι μάλλον χειρότερες

και στην ανάλυση ευαισθησίας που βλέπουμε στις γκρίζες ζώνες του διαγράμματος

μάλλον γκριζερότερες θα είναι και οι προοπτικές για την μετά-covid παγκόσμια γεωργία

όλα αυτά τα έγραψα επειδή σας βλέπω χωρίς μάσκες και αισιόδοξους μόλις βγήκε ο ήλιος

μην ξεχνάτε ότι η οικονομική είναι η θλιμμένη επιστήμη

μια επιστήμη που δεν φοράει μάσκα

φοράει όμως γκρίζα γυαλιά

εσείς πάντως θα μπορούσατε και να μην τα πάρετε όλα αυτά πολύ τοις μετρητοίς
οι προβλέψεις των οικονομολόγων είναι σαν κι' αυτές των μετεωρολόγων:

αν σε πουν ότι θα βρέξει 

κράτα ομπρέλα - ομπρέλα παραλίας, ξαπλώστρα κι αντιηλιακό!